یلدا؛ پرستش مهر یا شاهکار محاسبات نجومی

   نفتون- مدیر مرکز نجوم آوااستار با اشاره به فرارسیدن یلدا و شب چله گفت: یلدا، واژه‌ای سریانی به معنای تولد است و آیین یلدا ریشه در یکی از آیین‌های ایران باستان یعنی «میتراییسم» یا «پرستش مهر» دارد و جالب این‌جاست که بر مبنای علمی و نجومی بنا شده است.

تهران-ایرنا-«ندا جعفری» روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: مهرپرستان شب یلدا را شب تولد «ایزدمهر» ، «میترا» می‌‎پنداشتند و به همین دلیل این شب را جشن می‎گرفتند. گفته شده که در این شب میترا (ایزد خورشید) از دل سنگی درون غاری به دنیا آمد. تندیس میترا معمولاً در حال قربانی کردن گاو نر ترسیم شده است.

مدیر مرکز نجوم آوااستار خاطر نشان کرد: شب یلدا در نیکره شمالی آخرین شب پاییز و بلندترین شب سال است و مردمان باستان، این شب را بسیار شوم و نامبارک می‌دانستند؛ از این رو تا سپیده‌دم بیدار می‌مانند و در کنار یکدیگر، خود را سرگرم می‌کردند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی، روحیه آنان را تضعیف نکند.

جعفری گفت: از یلدا به عنوان «شب چله» نیز یاد می‌کنند، چرا که چهل روز پس از آن، دهم بهمن، جشن سده برگزار می‌شود. ایرانیان در این شب با فراهم آوردن خوراکی‌های گوناگون تا بامداد به انتظار دیدار نخستین پرتوهای خورشید بیدار می‌نشستند و روز اول دی «خرم‌روز یا خور روز یا روز خورشید» از گرامی‌ترین روزهای ایرانیان و یکی از جشن‌های آیین زرتشتی بوده است.

وی تاکید کرد که زنده نگه داشتن آیین‌های کهن در گرو عدم اعمال تغییرات و برگزاری آن‌ها مشابه نیاکانمان است.

دلایل نجومی شب یلدا

مدیر مرکز نجوم آوااستار گفت: از منظر علمی موضوع از این قرار است که اگر لحظه دقیق انقلاب زمستانی نزدیک زمان اذان ظهر روز اول دی باشد، طبق محاسبات طول شب در تاریخ ۳۰ آذر و اول دی برابر می‌شود.

جعفری ادامه داد: برای ما که بر روی زمین قرار داریم، این‌طور به نظر می‌رسد که خورشید در حرکتی سالیانه در آسمان جابه‌جا می‌شود. به مسیر حرکت ظاهری خورشید در زمینه آسمان در مدت یک سال خورشیدی، دایرة‌البروج گفته می‌شود.

به گفته جعفری، محور دوران وضعی زمین بر صفحه گردش زمین به دور خورشید عمود نیست بلکه از حالت قائم به اندازه ۲۳.۵ درجه انحراف دارد و در همان حالی‌که زمین به دور خودش می‌چرخد، به دور خورشید نیز گردش می‌کند، بنابراین استوای سماوی که امتداد استوای زمین در فضا است نیز با دایرة‌البروج هم‌صفحه نیست و زاویه ۵/۲۳ درجه می‌سازد. برای ما که بر روی زمین زندگی می‌کنیم، همین زاویه عامل پدید آمدن فصول است.

وی ادامه داد: استوای سماوی و دایرة‌البروج همدیگر را در دو نقطه قطع می‌کنند که به آنها نقاط اعتدالین گفته می‌شود. در روز اول پاییز که اعتدال پاییزی است، خورشید دقیقاً در شرق طلوع می‌کند و دقیقا در غرب غروب می کند و طول روز هم ۱۲ ساعت است. اما هر چه به انتهای فصل پاییز نزدیک می‌شویم، خورشید به جنوب استوای سماوی می‌رود و برای ساکنین نیمکره شمالی، روزها کوتاه‌تر می‌شود  و نه تنهافاصله خورشید از استوای سماوی کمتر می‌شود و طول روز (فاصله بین طلوع تا غروب خورشید) کمتر می‌شود  که محل طلوع خورشید کمی به سمت جنوب تغییر می‌کند. هرچه عرض جغرافیایی بیشتر باشد، این جابجایی نیز بیشتر است.

به گفته مدیر مرکز نجوم آوااستار ، این  وضعیت در اول دی ماه که انقلاب زمستانی است، به اوج خود می‌رسد، خورشید از جنوب‌شرقی‌ترین حالت ممکن طلوع می‌کند و در جنوب‌غربی‌ترین حالت ممکن غروب می‌کند پس در انقلاب زمستانی طول روز به کمترین مقدار خود در مناطق نیمکره شمالی زمین می رسد و طول شب بیشترین مقدار ممکن می شود. تغییر طول روز و همچنین کاهش زاویه تابش خورشید موجب سرد شدن آب و هوای کره زمین در نیمکره شمالی و گرم شدن آن در نیمکره جنوبی کره زمین می شود.

جعفری خاطر نشان کرد: طول شب یلدا در مناطق مختلف کره زمین متفاوت است. در تهران این مقدار حدود ۱۴ ساعت و ربع است و هر چه به شهرهای شمالی (با عرض جغرافیایی بالاتر) برویم، مقدار آن افزایش می‌یابد.