شب یلدا؛ زایش مهر، برتری نور بر تاریکی و آیینی ماندگار در فرهنگ ایرانی

اقتصادملی-استاد دانشگاه و پژوهشگر فرهنگ و تاریخ ایران با بیان اینکه شب یلدا ریشه در آیین‌های ایران باستان دارد، گفت: یلدا نماد زایش خورشید، برتری روشنایی بر تاریکی و جلوه‌ای از اهمیت نهاد خانواده و مهرورزی در فرهنگ ایرانی است که از دوران باستان تا امروز تداوم یافته است.

احسان تاجیک پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به جایگاه شب یلدا در تاریخ و فرهنگ ایران اظهار کرد: شب یلدا بلندترین شب سال و مقارن با پایان پاییز و آغاز زمستان است و در باور ایرانیان باستان این شب نماد تولد خورشید یا زایش مهر به‌شمار می‌رفت؛ رخدادی که نشان‌دهنده غلبه نور و روشنایی بر تاریکی و آغاز دوباره امید و حیات تازه در زندگی انسان‌ها بوده است.

وی با بیان اینکه شب یلدا ریشه‌ای عمیق در آیین‌های کهن ایران دارد، افزود: بر اساس پژوهش‌های تاریخی، تولد مهر سوشیانس در این شب، که شباهت‌هایی با روایت تولد حضرت عیسی(ع) دارد، در فرهنگ ایران باستان به‌عنوان نماد برکت، روشنایی و نظم‌بخشی به جهان شناخته می‌شد. مردم آن دوران از کوتاه شدن روزها و طولانی شدن شب‌ها نگران بودند و تولد خورشید را نشانه‌ای از بازگشت تعادل به طبیعت می‌دانستند.

این پژوهشگر با اشاره به مفهوم واژه یلدا تصریح کرد: واژه «یلدا» ریشه‌ای سریانی دارد و به معنای تولد است. ایرانیان باستان باور داشتند که از فردای شب یلدا، روزها بلندتر می‌شود و نور و گرما دوباره به زمین بازمی‌گردد؛ به همین دلیل ابوریحان بیرونی از این شب با عنوان «میلاد اکبر» یا تولد خورشید یاد کرده است.

تاجیک با تأکید بر کارکرد اجتماعی شب یلدا گفت: از منظر مفهومی، یلدا صرفاً یک جشن نیست، بلکه آیینی اجتماعی و فرهنگی است که بر مهرورزی، صله‌رحم و تقویت نهاد خانواده تأکید دارد. گردهمایی اعضای خانواده در این شب، جایگاه خانواده را در فرهنگ ایرانی برجسته کرده و پیوندهای عاطفی میان نسل‌ها را مستحکم می‌کند.

وی با اشاره به تداوم این سنت در دوره اسلامی بیان کرد: پس از ورود اسلام، شب یلدا نه‌تنها از میان نرفت؛ بلکه با فرهنگ اسلامی درآمیخت و به‌عنوان یک سنت ملی و مذهبی پذیرفته شد؛ این آیین کهن تا امروز در سراسر ایران و حتی در میان ایرانیان مقیم خارج از کشور زنده مانده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به آداب و رسوم شب یلدا در دشت ورامین اظهار کرد: در شهرستان‌های ورامین، پیشوا، قرچک و پاکدشت، شب یلدا همچنان با شکوه خاصی برگزار می‌شود و خانواده‌ها معمولاً در خانه بزرگ‌ترین فرد فامیل جمع می‌شوند، فال حافظ می‌گیرند، شاهنامه‌خوانی می‌کنند و داستان‌های کهن ایرانی مانند حسین کرد شبستری یا امیرارسلان نامدار و ... نقل می‌شود.

وی افزود: از دیگر رسوم رایج در ورامین می‌توان به هدیه بردن برای تازه‌عروس‌ها، میوه‌آرایی، تهیه آجیل و برپایی سفره‌های رنگین اشاره کرد. حتی خانواده‌هایی که در ایام نزدیک به یلدا عزادار بوده‌اند، تلاش می‌کنند با کنار گذاشتن لباس‌های تیره، این شب را پاس بدارند تا روحیه امید و نشاط در خانواده حفظ شود.

تاجیک با اشاره به خوراکی‌ها و غذاهای سنتی شب یلدا گفت: انار، هندوانه، آجیل، میوه‌های پاییزی و شیرینی‌های محلی از اجزای اصلی سفره یلدا هستند و در ورامین غذاهایی مانند سبزی‌پلو و خورشت محلی شش‌انداز( مانند سیزده بدر) نیز در این شب از ایام قدیم طبخ می‌شود.

این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ ایران در پایان تأکید کرد: شب یلدا نماد تداوم فرهنگ ملی ایران است؛ آیینی که با گذر قرن‌ها همچنان پیام‌آور امید، مهر، همبستگی اجتماعی و پیوند نسل‌هاست و جایگاه ویژه‌ای در هویت فرهنگی ایرانیان دارد.

انتهای پیام